तिब्बत— सन् २००१ मा तालिबानले विशाल बामियान बुद्ध मूर्तिहरू ध्वस्त पारेको २२ वर्ष भइसक्यो, जुन कार्यले विश्वभरका बौद्धहरूलाई गहिरो चोट पुर्यायो र तालिबान शासनको द्रुत पतन भई अफगानिस्तानमा दुई दशकको अराजकता निम्त्यायो। दुःखद कुरा, तिब्बतमा रहेको ९९ फिट अग्लो बुद्ध मूर्तिलाई डिसेम्बर १२, २०२१ मा चिनियाँ सरकारले भत्कायो। पूर्वी तिब्बतको ड्राङ्गोमा रहेको यो मूर्ति, यस क्षेत्रमा बारम्बार हुने प्राकृतिक प्रकोपहरूबाट बच्न स्थानीय अधिकारीहरूको अनुमति लिएर निर्माण गरिएको थियो।
विश्वसनीय स्रोतहरूले मूर्ति भत्काउनु अघि, चिनियाँ सरकारले लगभग एक सय बालबालिकालाई शिक्षा दिने विद्यालयलाई जबरजस्ती ध्वस्त पारेको थियो र ४५ बौद्ध प्रार्थना पाङ्ग्राहरू भत्काएको थियो। यी कार्यहरूले तिब्बतीमा धार्मिक स्वतन्त्रताको उनीहरूको दाबीको झुटो भएको प्रमाणित गर्दछ, जसले बढ्दो दमनको संकेत गर्दछ। चिनियाँ अधिकारीहरूले गरेको ध्वस्तीकरणले तिब्बती सांस्कृतिक र धार्मिक भावनाहरूलाई गहिरो चोट पुर्याएको छ, जसले डर र आक्रोशलाई तीव्र बनाएको छ। १९५१ को सत्र बुँदे सम्झौताले तिब्बती परम्पराहरूको सम्मान गर्ने वाचा गरे तापनि, माओको सांस्कृतिक क्रान्ति र विशेष गरी सी जिनपिङको नेतृत्वमा तिब्बत, सिनजियाङ र भित्री मंगोलियामा धार्मिक स्वतन्त्रताहरू प्रतिबन्धित गरेपछि दमन तीव्र भएको छ।
तिब्बती संस्कृति र धर्म गहिरो रूपमा एकअर्कासँग गाँसिएका छन्, जसले गर्दा तिनीहरूलाई छुट्याउन गाह्रो भएको छ। तिब्बती बौद्ध धर्मको परम्पराले संस्कृतिमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ भने शिक्षा फैलाउन र तिब्बतको समृद्ध सांस्कृतिक सम्पदा र भाषाको संरक्षणमा पनि योगदान पुराउँदै आएको छ। ऐतिहासिक रूपमा, तिब्बतमा स्थापित शिक्षा प्रणाली अस्तित्वमा हुनुभन्दा पहिले पनि तिब्बती गुम्बाहरू सिकाइ र विकासको केन्द्रबिन्दु थिए । धेरैजसो गुम्बाहरूमा पाठ्यक्रम धेरै हदसम्म एकरूप छ, विशिष्ट परम्पराहरू अनुसार थोरै भिन्नताहरू मात्र छन्।
तिब्बतमा १,३०० वर्षभन्दा बढी समयदेखि फैलिएको साहित्यिक सम्पदा रहेको छ जसले तिब्बतलाई एशियाको सबैभन्दा व्यापक र प्रभावशाली परम्पराहरू मध्ये एक बनाउँछ। तिब्बती बौद्ध धर्मको केन्द्रबिन्दु आवश्यक धार्मिक दर्शनहरू हुन्, जुन प्रायः लिखित पाठहरू मार्फत नभई गुरुबाट शिष्यमा मौखिक रूपमा हस्तान्तरण गरिन्छ। यो दार्शनिक परम्पराले शैक्षिक संस्थाहरूको निरीक्षण गर्नेहरूको धार्मिक र राजनीतिक अधिकारलाई बलियो बनाएको छ, तिनीहरूलाई तर्क र दर्शनमा कठोर प्रशिक्षण प्रदान गर्न सुसज्जित गरेको छ। फलस्वरूप, तिब्बती मठहरूले राष्ट्रिय पहिचान, भाषा, धर्म र सांस्कृतिक परम्पराहरूमा गहिरो प्रभाव पार्छन्।
सीसीपीले तिब्बती बौद्ध धर्मलाई भारी दमन गरेको छ, गुम्बाहरू भत्काएको छ र भिक्षु र भिक्षुणीहरूलाई अत्यधिक रूपमा सीमित गरेको छ। सेरा गुम्बा, जुन एक समय ८,०००—१०,००० भिक्षुहरूको वासस्थान थियो र विश्वको दोस्रो ठूलो गुम्बा थियो। यद्यपि, १९५९ मा ल्हासा कब्जा गर्दा, चिनियाँ सेनाले यसमा बमबारी गरी ध्वस्त बनाइयो । आज, सेरा गुम्बामा चिनियाँ अधिकारीहरूको प्रतिबन्धका कारण लगभग ५०० भिक्षुहरू मात्र छन्। बारबरा डेमिकको पुस्तक, ‘इट द बुद्धः लाइफ एण्ड डेथ इन अ तिब्बती टाउन’ ले चिनियाँ कब्जामा रहेको तिब्बतमा, कोही पनि अठार वर्षको उमेर नपुग्दै भिक्षु बन्न सक्दैनन् र सबै भिक्षुहरूले सीसीपी प्रचार व्याख्यानमा भाग लिन अनिवार्य गरेको छ । यो सीधै प्राचीन तिब्बती परम्पराहरूको विपरीत छ।
यी चलिरहेका परिवर्तनहरूले उत्पीडन र यातना मार्फत तिब्बतीहरूमा धार्मिक र सांस्कृतिक पहिचान मेटाउने लक्ष्य राखेका छन्। तिब्बतभरि गुम्बा गतिविधिहरू नियन्त्रण गर्ने प्रयासहरू तीव्र हुँदै गइरहेका छन्। सिनजियाङमा तिब्बती बौद्ध धर्म र इस्लाम सहित विभिन्न धर्महरू विरुद्ध यी कठोर नीतिगत परिवर्तनहरूले तिब्बत र चीनभरि लाखौंको धार्मिक भावनाहरूको लागि सी जिनपिङको बढ्दो दमन र बेवास्तालाई चित्रण गर्दछ।
जनवरी ३, २०२१ मा, द ग्लोबल टाइम्सले सीसीपीले तिब्बती बौद्ध धर्म भित्र उत्तराधिकार व्यवस्थापन गर्न तिब्बती जीवित बुद्धहरूको पुनर्जन्मलाई नियन्त्रण गर्ने लक्ष्य राखेको छ। २०१६ मा, धार्मिक मामिलाको राज्य प्रशासनले ‘जीवित बुद्ध’ सहित सबै पुनर्जन्म भएका लामाहरूको लागि सीसीपी स्वीकृति अनिवार्य गर्यो। निर्वासनमा रहेका १४ औं दलाई लामालाई पनि समावेश गरिएको थियो। सीसीपीको उद्देश्य बौद्ध धर्मका सबै पक्षहरूमा प्रभुत्व जमाउनु हो, केवल ती आध्यात्मिक व्यक्तित्वहरूलाई यसको समर्थनको साथ अनुमति दिनु हो।
तिब्बती गुम्बाहरूले तिब्बतमा शिक्षा र राष्ट्रिय पहिचानमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छन्। तिनीहरूले प्रदान गर्ने विद्वत्तापूर्ण प्रशिक्षणले क्षेत्रको संस्कृति, धर्म र भाषालाई संरक्षित गरेको छ। शिक्षा प्रदान गरेर, गुम्बाहरूले परम्परामा विश्वास जगाउँछन् र व्यक्तिहरूलाई उनीहरूको लोपोन्मुख राष्ट्रियताको रक्षा गर्ने माध्यमहरू प्रदान गर्छन्। यो कम्युनिस्ट विचारधाराको पूर्ण विपरीत छ। फलस्वरूप, चिनियाँ दमनको विरोध गर्दै तिब्बतमा धेरैजसो आत्मदाह भिक्षुहरूद्वारा गरिन्छ। यही कारणले गर्दा सी जिनपिङले तिब्बतमा परम्परागत बौद्ध धर्मको विरोध गर्छन् र उनको सेनाले बुद्धका मूर्तिहरू भत्काइरहेका छन्।
प्रतिक्रिया